Te midden van de heuvels vol olijfbomen en de prachtige kustlijn van Lesbos, ligt een vaak vergeten realiteit: vluchtelingenkamp Mavrovouni. Tijdens mijn verblijf verbleven hier tussen de 5.000 en 6.000 mensen in nauwelijks te verdragen omstandigheden. Mensen in het kamp zijn vooral aan het wachten om het kamp te kunnen verlaten, om overgebracht te worden naar het vasteland. Maar het is onzeker wanneer dit zal gebeuren. Elke dag staat in het teken van de vraag wanneer hun asielprocedure verder zal gaan en de onzekerheid over hun lot. Slapeloosheid, piekeren, vergelijkingen met andere mensen die al wel verder kunnen, zoeken naar redenen en verklaringen. Bijna niemand stelt een dagelijkse routine vast, want het kamp is voor iedereen een overgangsplaats tussen verder reizen en terugkeren. Hoe lang mensen gemiddeld moeten wachten, is niet exact te zeggen: ongeveer tussen een maand en enkele jaren.

Tussen 11.00 en 15.00 uur staan mensen in een lawaaierige, drukke rij om hun dagelijkse portie voedsel op te halen. Telkens weer zijn er luide discussies en soms conflicten, omdat mensen uren in de rij moeten staan om iets te eten te krijgen. Velen kunnen de lange uren staan en wachten nauwelijks verdragen, omdat ze verwondingen of andere lichamelijke klachten hebben of omdat ze hun kinderen in de tent moeten achterlaten. Sommigen zijn zo getraumatiseerd dat ze het geluidsniveau en de beperkte ruimte in de rij niet kunnen verdragen. Wat hen te wachten staat, is nauwelijks een compensatie voor hun tijd in de rij: het eten is niet voedzaam of vullend. Ik heb het eten geproefd: een klein doosje overgare pasta of rijst, misschien vijf of zes erwten, geserveerd met een klef broodje. Soms een banaan of een sinaasappel. Het verbaast me niet dat de mensen hier zo vaak ziek worden.

‘Ik denk dat ik gek ben’, ‘ik ben ziek’ – deze gedachten kwellen bijna iedereen die onze kliniek bezoekt. Nachtmerries, slaapproblemen, spanning, prikkelbaarheid, hoofdpijn, herinneringen aan het verleden, angst voor de toekomst. Schaamte speelt hierbij een grote rol. We leggen vaak uit dat deze symptomen een normale reactie zijn op een situatie die allesbehalve normaal is. Dat ze niet gek zijn en vooral dat ze niet alleen zijn. Het is alsof er een zware last van hun schouders valt als ze horen dat hun reacties begrijpelijk en menselijk zijn.

Ook geven we psycho-educatie over stress en oefeningen om hiermee om te gaan. Op een vrijdag zit ik voor veertien mannen uit Eritrea. Ze volgen onze instructies met grote ogen en barsten dan in lachen uit. We lachen samen. Ze hebben geen idee waar ze aan begonnen zijn. En wij begrijpen het – wij, met onze Europese technieken. Nadat we hebben uitgelegd waarom we dit doen en hoe absurd het misschien lijkt, willen ze het proberen. Aan het einde van de sessie zijn ze dankbaar. Misschien voor de ontspanningstechnieken bij thee en koekjes of gewoon voor deze veilige ruimte waar wat rust en verbinding kan komen.

Het gaat tijdens consulten en groepssessies niet om het bespreken van de verschillende trauma’s en we vragen hier natuurlijk nooit naar uit nieuwsgierigheid. Het is echter niet ongewoon dat mensen erover praten. Ik spreek een vrouw uit Soedan die op 13-jarige leeftijd werd ontvoerd en genitale verminking overleefde. Ik zie de Afghaanse familie wiens vader werd vermoord en wiens levenloze lichaam voor hun huis werd gedumpt. Voor me zit de Eritrese vrouw die acht maanden werd vastgehouden toen ze naar Turkije vluchtte en bijna dagelijks groepsverkrachtingen moest doorstaan. Sommige van de andere gebeurtenissen die mijn patiënten hebben meegemaakt, gaan het voorstellingsvermogen te boven. Ik heb ze weer geschrapt uit deze tekst: ze beschrijven een wreedheid die bijna onwerkelijk klinkt.

Soms dringt het tot me door: hoe krijgen de mensen in het kamp het toch voor elkaar om beleefd te zijn, naar me te glimlachen en een grapje te maken? Hun kracht is indrukwekkend. Niemand van hen wil zijn eigen land verlaten omdat het ergens anders mooier is. Mensen verlaten hun land omdat ze wel moeten. Telkens weer word ik vervuld met enorm respect en nederigheid als ik met hen spreek: op een dag pakten ze hun belangrijkste spullen en begonnen te lopen – weg van de plek waar ze woonden. Familie en dierbaren achterlatend. Met een rugzak en hun baby op hun rug, niet wetende wat hen te wachten staat. Angst en traumatische ervaringen blijven niet thuis, maar zijn constante metgezellen onderweg: geweld aan de grens, geweld onderweg, dorst, honger, onzekerheid, ziekte, verlies. 

Mijn tijd op Lesbos loopt ten einde en ik begin na te denken over hoe ik mijn drie vrije weken wil doorbrengen voordat ik aan het werk ga. De mogelijkheden lijken opeens eindeloos: Nog een vrijwilligersopdracht op een reddingsboot? Met bus en trein terug reizen door de Balkan? Misschien een taalcursus doen? Of gewoon tijd doorbrengen met familie en vrienden? Wow, ik heb een keuze! Ik kan vrij gaan en staan waar ik wil. De vrijheid voelt overweldigend, maar tegelijkertijd verlamt het contrast me. De mensen in het kamp hebben geen keuze. Geen keuze om in hun land te blijven. Geen keuze om gewoon verder te gaan. Ze kunnen hun eigen verlangens niet nastreven. 

Wij bieden hen een veilige ruimte, een Safe Space. Een ruimte waar ze als mens worden gezien. Een ruimte waar iemand de tijd neemt, aan je denkt, naar je luistert. Iemand die moeite doet, er is, verlichting biedt en hele kleine veranderingen in gang probeert te zetten. Ook al lijkt het soms een druppel op een gloeiende plaat.

Voor veel mensen zijn de ontmoetingen tijdens de consulten een tegengewicht voor de sfeer in het kamp en hun ervaringen voor en tijdens hun vlucht. Hun “dankjewel” aan het einde beantwoorden met “graag gedaan” voelt verkeerd. “Bedankt voor het vertrouwen en voor het vertellen van je verhaal” lijkt me meer op zijn plaats na alles wat mensen hebben meegemaakt.

De ervaring van Kathrin beschrijft waarom het zo belangrijk is om mensen als mens te behandelen en elkaar écht te zien. De zorg die wij bieden, is essentieel en van levensbelang. Support de hulp aan mensen op de vlucht, want alleen samen maken we verschil. Wil jij bijdragen aan ons werk? Doneer hier! Wil je ook vrijwilliger worden? Klik hier voor onze vacatures!